Jan ten Napel is projectleider Sterk Techniek Onderwijs in Noordoost- Overijssel. Daarnaast is hij actief voor SLO en als kwaliteitszorgmedewerker op het Vechtdal College in Hardenberg. Jan ziet vanuit deze rollen veel op het gebied van innovatie. Toch bleek ook voor hem de wereld van circulair bouwen verrassend groot. “Er is echt ontzettend veel te ontdekken en te verkennen”.

Visie

Het Vechtdal College streef na midden in de maatschappij te staan. Zodoende werkt de school doelgericht samen met onderwijs, maatschappelijke instellingen en het bedrijfsleven. Dit past naadloos bij de aanpak die Jan vanuit STO inzette: “Twee jaar geleden schreven we een plan vanuit onze regio, met daarin de centrale vraag wat de regio van ons, het technisch onderwijs, vraagt. Daarbij kwam ik in contact met een lokale partij die stelde: Als je innovaties in de bouw wil gaan toepassen, richt je dan vooral op circulair bouwen. Daar hebben we ons dan ook in verdiept. Vervolgens hebben we het vertaald naar onze leerlingen in het vmbo die vooral praktisch leren”.

Van idee naar keuzevak

Dat klinkt best simpel, maar er bleek een hele wereld te ontdekken.

“Eerst hebben we gekeken in de eigen regio: welke kennis is hier al aanwezig?”

Die kennis bleek er zeker te zijn, er zijn verschillende gesprekken gevoerd.

“De firma Dijkhuis uit Hardenberg is voor ons een zeer inspirerend voorbeeld, een grote aanjager ook voor de regio. Zij spreken al niet meer over circulair bouwen maar over gezond wonen en bouwbiologie. Circulair is voor hen een basis om dit vorm te geven. De eigenaar heeft ook stichting Hibertad opgezet waarmee jongeren als ‘ondernemer van nu’ worden aangesproken” (zie informatie in de kantlijn).

“Ook Cirkelstad Zwolle, Bouwmensen Ruinen en het Alfa-college in Hoogeveen waren zeer belangrijke gesprekspartners voor ons. Voor de formulering van het examenprogramma hebben we uiteindelijk samengewerkt met het platform Bouwen, Wonen en Interieur. Met hen hebben we het keuzevak Circulair Bouwen ontwikkeld. Ons gezamenlijk doel hierbij was zoveel mogelijk praktijkgerichte opdrachten te formuleren, met het doel om leerlingen bewust te maken van de circulaire economie”.

Didactiek

In de exameneisen staan deeltaken die zich goed laten vertalen in een praktijkopdracht. Zo kan bijvoorbeeld ‘een product/interieurelement ontwerpen en maken door gebruik te maken van circulaire materialen’ op allerlei producten worden toegepast, van een vogelhuisje tot een houder voor je mobiele telefoon. “Je kunt dit zowel op taken plakken die los van elkaar staan als opnemen in een compleet project,” aldus Jan.

Tijd voor circulair bouwen op het rooster

“We zijn heel concreet te werk gegaan en we hebben aantal ambities opgeschreven voor onze regio. Inmiddels heeft de beoordelingscommissie geadviseerd om dit keuzevak Circulair bouwen vanaf 1 september 2021 voor alle vmbo-scholen in NL ter beschikking te stellen.

Dat betekent dat vmbo-scholen ook echt tijd kunnen vrijmaken om hier aandacht aan te besteden (circa 100 uur per keuzevak per jaar in leerjaar 3 of 4 van het beroepsgerichte programma). Het keuzevak maakt dat mogelijk, anders wordt het er maar een beetje bijgedaan, omdat het ten koste van andere keuzevakken gaat”.

Omgeving: Kennismaken met bedrijven

Het Vechtdal College is druk bezig om van circulair bouwen een serieus programma-onderdeel te maken. “We willen dat onze leerlingen kennis maken en contacten leggen met bedrijven die actief zijn met circulair bouwen,” vertelt Jan. “Verder werken we aan het inrichten van de leerpleinen”. Van bezoeken aan de betrokken bedrijven of gastlessen is het vanwege corona uiteraard nog niet gekomen, maar dat staat straks zeker op het programma.

Praktijkvoorbeeld

Op het Vechtdal College wordt intussen het fundament gelegd voor een circulaire kiosk.

“Dat is een tiny house waarin heel veel verschillende facetten van bouwtechniek naar voren komen. Niet alleen moet alles weer uit elkaar gehaald kunnen worden en opnieuw kunnen worden opgebouwd, maar ook de materialen en bevestigingen moeten duurzaam zijn”.

“Dus zo min mogelijk gewone bakstenen en bijvoorbeeld houten spijkers om verbindingen te leggen in plaats van lijm. We proberen zowel in materiaalkeuze als in hergebruik deze kiosk vanuit de circulaire gedachte vorm te geven”.

Professionalisering

Natuurlijk zorgt de school er ook voor dat de docenten er klaar voor zijn om het nieuwe keuzevak te geven. Daarom hebben alle docenten onlangs een training gevolgd bij de HAN, de “crash course’ circulair bouwen.

“Voldoende kennis in huis hebben en voldoende leermiddelen om het keuzevak aan te bieden, dat is een voorwaarde om in september 2021 te kunnen starten”, aldus Jan.

“Daarnaast willen we een afwisselend en vooral uitdagend programma kunnen aanbieden. We hebben te maken met een doelgroep die zich vooral richt op de praktijk. Dus praktische invulling is nodig. Iets maken, iets met de handen doen. We willen het zichtbaar maken voor leerlingen. Hoe kunnen we circulair bouwen vertalen naar praktische opdrachten zodat leerlingen zich zeker bewust zijn van de circulaire economie en ook het gevoel hebben dat ze voorbereid worden op een serieuze opleiding waarmee ze aan het werk gaan in de bouwsector en voldoende vaardigheden aanleren om dat werk te kunnen doen.

De opdrachten die er nu liggen vanuit de traditionele bouw willen we vertalen en daar componenten van de circulaire economie in aanbrengen. Vooral praktisch”.

Lesmateriaal

Het keuzevak circulair bouwen is opgebouwd uit 3 taken:

1. Leerlingen moeten kennis hebben over principes, kenmerken en eigenschappen van circulair bouwen. Dat gaat met name om theorie.

2. Leerlingen moeten echt een product kunnen maken. Leerlingen moeten hier zelf iets ontwerpen op basis van de uitgangspunten van de circulaire economie.

3. Leerlingen bouwen een constructie, waarbij ze van tevoren al nadenken hoe ze dit in het vervolg weer gaan gebruiken en opnieuw kunnen inzetten.

Deze taken zijn uitgewerkt in deeltaken en ondergebracht in het lesmateriaal dat door Platform BWI digitaal zal worden aangeboden.

Duurzame keuzevakken: over energie en voertuigen

Uit het regionale plan waar we mee begonnen kwamen nog meer ideeën, vertelt Jan. “We zijn bijvoorbeeld de eerste school die een nieuw vmbo-keuzevak Elektrische Voertuigen heeft aangevraagd. En het vmbo-keuzevak Duurzame energie kunnen we ook inzetten.

“Daar is voor onze leerlingen een wereld te verkennen. Vooral voor onze PIE-leerlingen die straks werkzaam zijn in installatie en energiesector wordt Duurzame Energie een essentieel vak”.

Foto’s: hieronder zie je de fundamenten van de kiosk die momenteel in de school gebouwd wordt.